جواب درس پنجم علوم هفتم
در این نوشته جدیدترین گام به گام درس ۵ علوم هفتم متوسطه با موضوع درس «از معدن تا خانه» قرار گرفته است که شامل جواب آزمایش کنید، گفت و گو کنید، فعالیت و اطلاعات جمع آوری کنید می‌باشد. در ادامه با ما از بخش پاسخ سوالات علوم هفتم همراه باشید.
جواب خود را بیازمایید صفحه ۳۷ علوم هفتم
در جدول زیر برخی ویژگی‌های فلز آهن با سنگ معدن آن مقایسه شده است. آن را کامل کنید.
پاسخ:
| – | فلز آهن | سنگ معدن آهن |
| شکنندگی بر اثر ضربه | شکننده | غیر شکننده |
| خراش بر اثر ساییدن | قابل خراش | قابل خراش |
| یافت شدن در طبیعت | فراوان | کمیاب |
| رسانایی الکتریکی | رسانا | رسانا |
| واکنش با اکسیژن هوا | زنگ میزند. | زنگ میزند. |
| نقطه ذوب (C) | ۱۵۴۰ | ۱۵۸۳-۱۵۹۷ |
جواب فکر کنید صفحه ۳۸ علوم هفتم
شکل زیر مراحل کلی تولید تقریباً ۵۰۰ کیلوگرم آهن را از سنگ معدن نشان می‌دهد. با بررسی دقیق آن به پرسش‌های مطرح شده پاسخ دهید.
پاسخ:
الف) مقدار آهن مورد نیاز ساختن خانه مسکونی را که در آن زندگی می‌کنید به طور تقریبی حساب کنید.
پاسخ:
در کشور ما ساختمان‌ها را از سازه بتنی می‌سازند. در این ساختمان‌ها در حدود ۵۰ کیلوگرم در هر متر مربّع میلگردهای مورد استفاده در فونداسیون‌ها و … به کار برده می‌شود. حال اگر خانه ما ۱۲۰ متر باشد، مقدار آهن مورد نیاز برای ساخت آن عبارت است از :
۶۰۰۰ = ۵۰ × ۱۲۰
یعنی ۶ تن آهن استفاده شده
ب) با توجه به پاسخ پرسش الف، حساب کنید برای تأمین میزان آهن به کار رفته در خانه شما چند تن سنگ آهن مصرف شده است.
پاسخ:
از آنجایی که برای تامین هر ۵۰۰ کیلوگرم آهن به ۱۰۰۰ کیلوگرم سنگ معدن نیاز می باشد، پس با یک تناسب ساده می‌توان فهمید برای ۶۰۰۰ کیلوگرم آهن به ۱۲۰۰۰ کیلوگرم سنگ آهن (۱۲ تن) نیاز است.
جواب آزمایش کنید صفحه ۳۹ علوم هفتم
۱- در یک لوله آزمایش به اندازه نوک یک قاشقک از آهن (III) کلرید ریخته و درون آن تا نیمه آب مقطر بریزید و آن را هم بزنید.
۲- در یک لوله آزمایش دیگر به اندازه نوک یک قاشقک از سدیم هیدروکسید ریخته و درون آن تا نیمه آب مقطر بریزید و آن را هم بزنید.
۳- با استفاده از قطره چکان، چند قطره از محلول درون لوله آزمایش دوم (محلول سدیم هیدروکسید) به محتویات لوله آزمایش اول بیفزایید.
مشاهدات خود را بنویسید.
پاسخ:
محلول آهن (III) کلرید به رنگ زرد روشن است.
محلول سدیم هیدروکسید به رنگ سفید است.
پس از افزودن چند قطره محلول سدیم هیدروکسید به محلول آهن (III) کلرید، محلول به رنگ قرمز آجری در می آید و رسوب قرمز رنگی در ته لوله آزمایش تشکیل می‌شود.
از این مشاهدات چه نتیجه‌ای می‌گیرید؟
پاسخ:
این مشاهدات نشان می‌دهد که در اثر واکنش بین یون‌های آهن (III) و یون‌های هیدروکسید، رسوب آهن (III) هیدروکسید به رنگ قرمز آجری تشکیل می‌شود.
جواب آزمایش کنید صفحه ۴۰ علوم هفتم
– سر ۵ تا چوب کبریت را با آب مرطوب کنید.
– نخست سرچوب کبریت‌های مرطوب را با سدیم کربنات و سپس با پودر آهن (III) اکسید آغشته کنید.
– چوب کبریت‌ها را با استفاده از گیره روی شعله آبی چراغ بونزن یا چراغ الکلی بگیرید، هنگامی که بیش از نیمی از طول چوب کبریت سوخت، آنها را خاموش کنید.
– پس از ۳۰ ثانیه، قسمت‌های سوخته را جدا کرده و پودر کنید و در شیشه ساعت بریزید.
یک آهن‌ربا بردارید و آن را در زیر شیشه ساعت حرکت دهید، چه مشاهده می‌کنید؟
پاسخ:
پس از حرکت آهن‌ربا در زیر شیشه ساعت، ذرات آهن به آهن‌ربا جذب می‌شوند.
این مشاهدات نشان می‌دهد که در اثر حرارت، اکسید آهن به آهن تبدیل می‌شود. آهن‌ربا ذرات آهن را به دلیل خاصیت مغناطیسی آنها جذب می‌کند.
جواب فکر کنید صفحه ۴۰ علوم هفتم
آیا از فلز آهن خالص می‌توان به عنوان تیر آهن در ساخت اسکلت‌های ساختمانی و ورقه‌های آهن در ساخت بدنه خودروها و لوازم آشپزخانه استفاده کرد؟ پاسخ خود را توضیح دهید.
پاسخ:
از آنجایی که آهن خالص نرم است با کوچک‌ترین ضربه‌ای خم می‌شود و روی آن نیز به راحتی خط می‌افتد، همچنین آهن خالص در اثر رطوب زنگ میزند و واکنش سریعی با اکسیژن دارد لذا به صورت خالص اصلا برای ساخت اسکلت‌های ساختمانی و ورقه‌های آهنی نیست.
جواب خود را بیازمایید صفحه ۴۰ علوم هفتم
جدول زیر مواد اولیه به کار برده شده در تولید کارد و چنگال‌های مختلف را نشان می‌دهد. در هر مورد علت استفاده مواد را مشخص و جدول را کامل کنید.
پاسخ:
| ماده اولیه به کار برده شده | علت کاربرد |
| آهن | ارزان بودن و محکم |
| کروم و نیکل | ضد زنگ بودن |
| نقره | خاصیت باکتری کشی، درخشش بالا |
| چوب یا پلاستیک | عایق بودن و سبکی |
| چسب | چسبندگی بین اجزای سازنده |
جواب اطلاعات جمع آوری کنید صفحه ۴۱ علوم هفتم
با مراجعه به کتاب‌ها و منابع اینترنتی معتبر درباره «کاربرد آلیاژها در زندگی» اطلاعاتی تهیه کنید و نتایج را در قالب پاورپوینت، اینفوگرافیک یا … به کلاس گزارش دهید.
پاسخ:
موارد استفاده آلیاژها در زندگی شامل موارد زیر می‌شود:
ظروف مورد استفاده در آشپزخانه
اقلام تزئینی
صنایع هواپیما سازی، فضاپیما و موشک سازی
ساخت وسایل نقلیه
صنایع ساختمان سازی
پل سازی و…
همچنین، آلیاژهای مختلفی وجود دارند که برای کاربردهای خاصی به کار می‌روند. به عنوان مثال، آلیاژ آلومینیوم به دلیل وزن پایین و استحکام بالایشان، در صنایع هواپیما سازی، فضاپیما و موشک سازی و همچنین ساخت وسایل نقلیه کاربرد های فراوانی را دارا می‌باشند.
کاربرد آلیاژها در زندگی
آلیاژها موادی هستند که از ترکیب دو یا چند فلز یا ترکیب فلز با غیر فلز به وجود می آیند و به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارند، در زندگی روزمره و صنایع مختلف نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. برخلاف فلزات خالص که ممکن است شکننده، نرم یا در برابر خوردگی ضعیف باشند، آلیاژها با تغییر در ترکیب شیمیایی، خواص بهتری مثل استحکام بیشتر، مقاومت در برابر زنگ زدگی و دوام بالاتر پیدا می‌کنند. مثلاً اگر مس را که فلزی نرم است با قلع ترکیب کنیم، برنز به دست می آید که هم سخت‌تر است و هم برای ساخت ابزار و سلاح مناسب‌تر. یا وقتی به آهن مقداری کربن اضافه می‌کنیم، فولاد تولید می‌شود که پایه بسیاری از سازه‌های امروزی است.
استفاده از آلیاژها به هزاران سال پیش بر می‌گردد. در حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد، انسان‌ها در عصر برنز یاد گرفتند که با ترکیب مس و قلع، آلیاژی بسازند که از فلزات خالص آن زمان مقاوم تر و کاربردی تر باشد. این کشف باعث شد که ابزارها، سلاح‌ها و حتی وسایل تزئینی بهتری ساخته شود. حالا در دنیای مدرن، آلیاژها دیگر فقط به ابزار ساده محدود نمی‌شوند و در همه‌چیز از ساخت پل‌ها و آسمان خراش‌ها گرفته تا تجهیزات پزشکی و حتی جواهرات کاربرد دارند.
آلیاژها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. آلیاژهای آهنی مثل فولاد و چدن که پایه اصلی‌شان آهن است، در ساختمان سازی و صنایع سنگین استفاده می‌شوند. آلیاژهای غیرآهنی مثل برنج (ترکیب مس و روی) یا آلیاژهای آلومینیوم در جاهایی مثل ساخت بدنه هواپیما یا ظروف آشپزخانه به کار می‌روند. یک دسته خاص هم سوپر آلیاژها هستند که از موادی مثل نیکل یا کبالت ساخته می‌شوند و در شرایط خیلی سخت، مثلاً در موتور جت‌ها که باید حرارت و فشار زیاد را تحمل کنند، استفاده می‌شوند.
حالا بیایید ببینیم آلیاژها در زندگی روزمره ما کجا هستند. اگر به اطراف‌تان نگاه کنید، در خانه‌تان احتمالاً قاشق و چنگال از جنس استیل دارید که یک نوع فولاد ضدزنگ است. این آلیاژ نه زنگ میزند و نه به راحتی خراب می‌شود. در خیابان‌ها، ماشین‌هایی که می‌بینید از آلیاژهای آلومینیوم و فولاد ساخته شده‌اند تا هم سبک باشند و هم محکم. پل‌هایی که از روی رودخانه‌ها رد می‌شوید یا ساختمان‌های بلندی که در شهرها هستند، بیشترشان اسکلت فولادی دارند. حتی در بدن بعضی از آدم‌ها، آلیاژها حضور دارند! مثلاً در پزشکی، از آلیاژ تیتانیوم برای ساخت ایمپلنت‌های استخوانی یا مفصل‌های مصنوعی استفاده می‌کنند چون هم مقاوم است و هم با بدن انسان سازگار است. در جواهرسازی هم طلا و نقره را با فلزات دیگر ترکیب می‌کنند تا زیورآلاتی بسازند که هم زیبا باشند و هم به مرور زمان خراب نشوند.
چرا آلیاژها این‌قدر مهم‌اند؟ چون مزایای زیادی دارند. اول اینکه استحکام و سختی را بالا می‌برند؛ مثلاً آهن خالص به تنهایی نرم است، ولی وقتی به فولاد تبدیل می‌شود، می‌تواند وزن یک آسمان‌خراش را تحمل کند. دوم اینکه مقاومت در برابر خوردگی را بیشتر می‌کنند؛ استیل ضد زنگ نمونه خوبی است که حتی در محیط مرطوب زنگ نمی‌زند. سوم اینکه با ترکیب درست، می‌توان خواص آلیاژ را برای نیازهای خاص تنظیم کرد، مثلاً آلیاژی ساخت که هم سبک باشد و هم محکم، مثل آلیاژهای آلومینیوم در هواپیماها. در ضمن، استفاده از آلیاژها گاهی هزینه‌ها را کم می‌کند چون به جای فلزات گران قیمت خالص، می‌توان از ترکیبات ارزان‌تر استفاده کرد.
البته آلیاژها بدون چالش هم نیستند. ساخت بعضی از آنها، مثل سوپر آلیاژها، خیلی گران است و نیاز به تکنولوژی پیشرفته دارد. بعضی از عناصر مورد نیاز برای آلیاژها، مثل تیتانیوم، کمیاب هستند و استخراج‌شان سخت است. با این حال، علم همیشه در حال پیشرفت است و آلیاژهای جدیدی به وجود می‌آیند که این مشکلات را کم می‌کنند. مثلاً آلیاژهای حافظه‌دار مثل نایتینول (ترکیب نیکل و تیتانیوم) را داریم که بعد از تغییر شکل می‌توانند به حالت اولیه برگردند و در چیزهایی مثل سیم‌های ارتودنسی یا استنت‌های قلبی استفاده می‌شوند. یا نانوآلیاژها که در مقیاس خیلی کوچک ساخته می‌شوند و در الکترونیک و تکنولوژی‌های پیشرفته کاربرد دارند.
در نهایت، آلیاژها ستون اصلی زندگی مدرن ما هستند. از لحظه‌ای که صبح با قاشق استیل صبحانه می‌خوریم تا وقتی که سوار ماشین می‌شویم یا از یک پل رد می‌شویم، این مواد در کنارمان هستند. با پیشرفت علم، احتمالاً در آینده آلیاژهای شگفت انگیزتری ببینیم که زندگی‌مان را باز هم بهتر کنند. این‌ها همه نشان می‌دهد که آلیاژها نه فقط یک موضوع علمی، بلکه بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره ما هستند.
جواب فعالیت صفحه ۴۲ علوم هفتم
درباره استحکام این ساختمان‌ها در برابر حوادث طبیعی مانند زمین لرزه و سیل گفت و گو کنید. در گفت و گوی خود به ارتباط استحکام ساختمان با مواد به کار رفته در ساخت آن بپردازید.
پاسخ:
در ساختمان‌های قدیمی که فقط از خاک و سنگ و چوب برای ساخت بنای آن استفاده شده است بنابراین مقاومت آن در برابر سیل و زلزله کم است. اما ساختمان‌هایی که در آنها از اسکلت فلزی یا بتن استفاده شده است مستحکم تر هستند و در مقابل زلزله و سیل مقاومت بالاتری دارند.
جواب آزمایش کنید صفحه ۴۲ و ۴۳ علوم هفتم
۱- چهار قوطی مقوایی مکعبی شکل به ابعاد ۱۰ × ۵ × ۵۰ سانتی‌متر بسازید و آنها را شماره گذاری کنید.
۲- دو تشتک جداگانه بردارید. در اولی پنج لیوان ماسه و یک لیوان سیمان و مقدار کافی آب و در دومی پنج لیوان ماسه، دو لیوان سیمان و مقدار کافی آب بریزید و خوب هم بزنید.
۳- در قوطی شماره (۱)، بتن به دست آمده در تشتک اول و در قوطی شماره (۲) از بتن تشتک دوم بریزید؛ سپس بگذارید تا یک هفته به حال خود باقی بمانند و خشک شوند.
۴- در هر یک از قوطی‌های شماره (۳) و (۴) ابتدا دو عدد سیم یا توری فلزی با قطرهای یکسان، قرار دهید و آنها را با بتن‌ها پر کنید. اجازه دهید تا یک هفته به حال خود باقی بمانند و خشک شوند.
۵- پس از یک هفته با طراحی یک آزمایش استحکام بتن‌های خشک شده را بررسی و مقایسه کنید.
پاسخ:
استحکام بتن قوطی‌های شماره (۳) و (۴) بیشتر از استحکام بتن قوطی شماره (۲) است و استحکام بتن قوطی شماره (۲) بیشتر از استحکام بتن قوطی شماره (۱) است در نتیجه قوطی شماره (۱) از همه ضعیف‌تر می‌باشد.
جواب آزمایش کنید صفحه ۴۳ علوم هفتم
در حدود ۵۰ گرم آهک را در یک ظرف بریزید و دو لیوان آب روی آن اضافه کنید. مشاهدات خود را یادداشت کنید؛ سپس با استفاده از کاغذ «پی اچ» مشخص کنید مخلوط آب آهک خاصیت اسیدی دارد یا خیر.
پاسخ:
اگر بر روی آهک زنده آب بریزیم با هم واکنش داده و مقداری گرما تولید شده و مقدار کمی از آهک در آب حل شده و بقیه آن در ظرف رسوب می‌کند که به آن آهک مرده یا آهک آبدار گویند کاغذ پی اچ نشان می‌دهد که مخلوط آب آهک قلیایی است.
جواب فعالیت صفحه ۴۳ علوم هفتم
جدول زیر اطلاعاتی درباره مقدار تولید و مصرف سیمان در کشورمان را نشان می‌دهد. با بررسی آن به پرسش‌های مطرح شده پاسخ دهید.
الف) با جست و جو در منابع معتبر جدول را کامل کنید.
پاسخ:
ب) نمودار ستونی مقدار تولید سیمان را در سال‌های متفاوت رسم کنید.
پاسخ:
پ) در چه سال‌هایی کشور ایران صادر کننده سیمان بوده است؟ پاسخ خود را توضیح دهید.
پاسخ:
مقدار تولید و مصرف را در جدول مقایسه می‌کنیم هر سالی که تولید از مصرف بیشتر باشد در آن سال صادرات داشته است.
۱۳۸۳-۱۳۸۹-۱۳۹۲-۱۳۹۶-۱۳۹۸-۱۴۰۰
جواب فعالیت صفحه ۴۴ علوم هفتم
یک شرکت بزرگ قصد دارد در حومه یکی از شهرهای ایران از یک معدن بزرگ بهره برداری کند. در شکل‌های زیر نظر چند نفر در این‌باره ارائه شده است.
در یک پژوهش گروهی، مزایا و معایب بهره‌برداری از یک معدن در استان محل زندگی خود را از نظر اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بررسی، و به کلاس گزارش کنید.
پاسخ:
از اهالی محل: من بچه کوچکی دارم که به مدرسه می‌رود. مدرسه نزدیک راه معدن و کارخانه‌های وابسته به آن است. من نگران امنیت و سلامت بچه‌ام هستم.
جوان جویای کار: بالاخره من هم یک شغل خوب نزدیک محل زندگی خود پیدا می‌کنم.
کاسب محل: من فکر می‌کنم فرصت مناسبی برای گسترش و رونق شغل من ایجاد می‌شود.
کارشناس محیط زیست: این کار سبب تخریب آشیانه حیوانات و پرندگان مختلف در این منطقه می‌شود و به محیط زیست آسیب وارد می‌کند.
مهندس معدن: با بهره‌برداری از این معدن برای چندین سال می‌توانیم مواد اولیه مورد نیاز چند کارخانه را تأمین کنیم.
نظر شما: (یکی از موارد زیر را بنویسید.)
از نظر اقتصادی: مزایا اشتغال زایی، رونق اقتصادی رای محل، مواد اولیه در دسترس قرار می‌گیرند.
رانندگان کامیون: ما با حمل سیمان به مناطق دور دست می‌توانیم فرصت شغلی خوبی پیدا کنیم.
از نظر اجتماعی: مزایا افزایش نیروی کار، وجود آمدن شرایط حمل و نقل، پرورش دادن نیروی متخصص.
مضرات: وجود آمدن سر و صدا و مشکلات ترافیکی
🧾 عنوان گزارش: بررسی مزایا و معایب بهره‌برداری از معدن در استان …
۱. مقدمه
در این بخش می‌توانید توضیح دهید که معدن‌کاری چیست، و چرا موضوع بهره‌برداری از معادن اهمیت دارد.
۲. مزایا
✅ از نظر اقتصادی:
- ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی
- افزایش درآمد استان از طریق فروش مواد معدنی
- جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی
- توسعه زیرساخت‌ها مانند جاده، برق و آب‌رسانی در مناطق محروم
✅ از نظر اجتماعی:
- کاهش مهاجرت به شهرها با ایجاد شغل در روستاها
- ارتقای سطح زندگی مردم مناطق نزدیک معدن
- ایجاد مراکز بهداشتی و آموزشی در اطراف معادن (در برخی موارد)
۳. معایب
⚠️ از نظر زیست‌محیطی:
- تخریب پوشش گیاهی و خاک
- آلودگی منابع آب و هوا
- آسیب به جانوران و پرندگان منطقه
- تولید زباله‌های صنعتی و خطرناک
⚠️ از نظر اجتماعی:
- جابه‌جایی اجباری مردم محلی از زمین‌هایشان
- افزایش اختلافات اجتماعی و فرهنگی میان بومی‌ها و کارگران غیربومی
- احتمال افزایش بیماری‌های ناشی از آلودگی
۴. نتیجه‌گیری و پیشنهادها
در پایان می‌توانید بنویسید:
با وجود مزایای اقتصادی زیاد، بهره‌برداری از معادن باید با رعایت کامل اصول زیست‌محیطی و اجتماعی انجام شود. استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی، بازسازی محیط پس از استخراج، و مشارکت دادن مردم محلی در تصمیم گیری‌ها از جمله راهکارهای مناسب است.
جواب اطلاعات جمع‌آوری کنید صفحه ۴۵ علوم هفتم
در شهرهایی مانند یزد، همدان و… ظرف‌های سفالی و چینی مختلفی ساخته می‌شود. درباره تنوع، ویژگی‌ها و چگونگی ساختن این ظرف‌ها اطلاعات جمع‌آوری کنید.
پاسخ اول:
برای ساخت ظرف‌های سفالی از نوعی خاک به عنوان ماده اولیه به همراه مقداری کاه و شن به عنوان چسب استفاده می‌شود.
سپس با استفاده از مخلوط کردن این مواد با آب قالب شکل ظرف را می‌سازند و بعد در کوره عملیات پخت شروع می‌شود و بعد آهسته آهسته خنک می‌شوند. سپس با اضافه کردن اکسیدهای رنگی فلزات آهن، آلومینیم، مس و سرب، لعاب روی ظرف قرار گرفته و دوباره عملیات پخت تکرار می‌شود.
مراحل ظرف‌های چینی به صورت زیر می‌باشد:
۱- آماده کردن مواد اولیه
۲- فرم‌دهی و ریخته‌گری
۳- پخت اولیه و لعاب زنی و پخت لعاب ظروف
۴- دکور زنی و مراحل تکمیلی
پاسخ دوم:
در شهرهایی مثل یزد و همدان، هنر ساخت ظروف سفالی و چینی از گذشته‌های دور رواج داشته و هنوز هم ادامه دارد. این ظروف به دلیل تنوع، زیبایی و کاربردشان در زندگی روزمره و حتی به عنوان آثار هنری، جایگاه ویژه‌ای دارند. در ادامه، به بررسی تنوع، ویژگی‌ها و روش ساخت این ظروف می‌پردازم.
تنوع ظروف سفالی و چینی
ظروف سفالی و چینی در این مناطق بسته به کاربرد، شکل، اندازه و تزئیناتشان بسیار متنوع‌اند. در یزد، به ویژه در شهر میبد که یکی از مراکز اصلی سفالگری ایران است، ظروف سفالی شامل کوزه‌ها، پارچ‌ها، بشقاب‌ها، دیزی‌های سفالی و ظروف تزئینی با طرح‌های سنتی مثل نقش خورشید، ماهی و گل و مرغ می‌شوند. این تنوع در همدان، به خصوص در لالجین که پایتخت سفال ایران نامیده می‌شود، هم دیده می‌شود. در لالجین، علاوه بر ظروف کاربردی مثل کاسه، لیوان و قابلمه‌های سفالی، آثار هنری مثل مجسمه‌های کوچک و گلدان‌های تزئینی هم تولید می‌کنند.
ظروف چینی هم در این مناطق ساخته می‌شوند، هرچند تولیدشان بیشتر به کارگاه‌های صنعتی یا نیمه صنعتی وابسته است. این ظروف شامل سرویس‌های غذاخوری، فنجان و نعلبکی، و کاسه‌های نازک و براق‌اند که گاهی با طرح‌های سنتی یا مدرن تزئین می‌شوند. تفاوت اصلی اینجاست که ظروف سفالی اغلب حالتی روستایی و طبیعی دارند، در حالی که ظروف چینی ظریف‌تر و لوکس‌تر به نظر می‌رسند.
ویژگی‌های ظروف سفالی و چینی
ظروف سفالی معمولاً از خاک رس ساخته می‌شوند و به دلیل منافذ ریز در ساختارشان، هوا را به خوبی عبور می‌دهند. این ویژگی باعث می‌شود برای نگهداری موادی مثل آب (در کوزه‌ها) یا پخت غذا (مثل دیزی) مناسب باشند، چون غذا در آنها طعم خاصی پیدا می‌کند و آب خنک می‌ماند. سفال‌ها گاهی بدون لعاب و گاهی با لعاب‌های رنگی مثل سبز، آبی یا قهوه‌ای عرضه می‌شوند. لعاب باعث می‌شود ظرف مقاوم‌تر و ضدآب شود و شست و شویش راحت‌تر باشد. در یزد، سفال‌ها اغلب با رنگ‌های شاد مثل زرد و آبی و خطوط مشکی تزئین می‌شوند که حال و هوای کویر را نشان می‌دهد. در لالجین همدان هم سفال‌ها به خاطر خاک مرغوب منطقه، استحکام خوبی دارند و تنوع رنگ و لعابشان بالاست.
ظروف چینی اما از موادی مثل کائولین (خاک چینی)، سیلیس و فلدسپات ساخته می‌شوند و در دمای خیلی بالا (حدود ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ درجه سانتی‌گراد) پخته می‌شوند. این باعث می‌شود بدون منفذ، سخت، براق و سفید شوند. چینی‌ها معمولاً نازک‌ترند و اگر نور پشتشان بگیری، کمی شفاف به نظر می‌رسند. مقاومتشان در برابر ضربه و حرارت بیشتر از سفال است و برای استفاده روزمره یا پذیرایی رسمی مناسب‌اند. این ظروف گاهی ساده و گاهی با نقاشی‌های دستی یا چاپی تزئین می‌شوند.
چگونگی ساخت ظروف سفالی و چینی
ساخت ظروف سفالی: فرآیند ساخت سفال در یزد و همدان تقریباً شبیه است و مراحل زیر را دارد:
آماده‌سازی گل: خاک رس را با آب مخلوط می‌کنند و خوب ورز می‌دهند تا هوا از آن خارج شود و یکدست شود. گاهی مقداری کاه یا شن ریز اضافه می‌کنند تا استحکامش بیشتر شود.
شکل‌دهی: گل را روی چرخ سفالگری می‌گذارند و با دست یا ابزار به آن شکل می‌دهند. در روش سنتی، این کار با چرخ دستی یا پایی انجام می‌شود، ولی حالا دستگاه‌های برقی هم استفاده می‌کنند. برای ظروف پیچیده‌تر، از قالب هم کمک می‌گیرند.
خشک کردن: ظرف شکل‌گرفته را جدا می‌کنند (معمولاً با نخ) و در سایه می‌گذارند تا به‌آرامی خشک شود و ترک نخورد.
پخت اولیه: ظرف را در کوره با دمای ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌پزند تا سفت شود.
لعاب‌زنی و پخت نهایی: اگر قرار باشد لعاب بخورد، با موادی مثل اکسید فلزات (آهن، مس یا سرب) پوشش داده می‌شود و دوباره در کوره با دمای بالاتر پخته می‌شود. لعاب هم زیبایی می‌دهد و هم ظرف را مقاوم‌تر می‌کند.
در یزد، طرح‌های سنتی اغلب با دست کشیده می‌شوند، در حالی که در لالجین گاهی از مهر یا تکنیک‌های برجسته‌کاری استفاده می‌کنند.
ساخت ظروف چینی: این فرآیند پیچیده‌تر و صنعتی‌تر است:
آماده‌سازی مواد: خاک چینی (کائولین) با سیلیس، فلدسپات و مواد دیگر مخلوط می‌شود تا خمیر یکنواختی به دست بیاید.
شکل‌دهی: خمیر را در قالب می‌ریزند یا با چرخ شکل می‌دهند. برای تولید انبوه، از دستگاه‌های ریخته‌گری استفاده می‌شود.
پخت اولیه: ظرف را در دمای پایین‌تر (حدود ۸۰۰ درجه) می‌پزند تا شکلش ثابت شود.
لعاب‌زنی: لعاب شیشه‌ای روی ظرف می‌زنند که در دمای بالا شفاف و سخت می‌شود.
پخت نهایی: در کوره با دمای ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ درجه پخته می‌شود تا چینی براق و مقاوم شود.
تزئین: گاهی بعد از پخت، با نقاشی یا چاپ تزئین می‌شود و دوباره در کوره حرارت می‌بیند تا طرح ثابت شود.
تفاوت‌های منطقه‌ای
در یزد، سفال‌ها بیشتر با طرح‌های کویری و رنگ‌های زنده شناخته می‌شوند و میبد به خاطر تولید انبوه و صادراتش معروف است. در همدان، لالجین به دلیل خاک رسی مرغوب و تنوع محصولاتش شهرت دارد و سفال‌هایش اغلب ضخیم‌تر و مقاوم‌ترند. ظروف چینی در هر دو منطقه کمتر به‌صورت دستی و بیشتر با روش‌های صنعتی تولید می‌شوند، ولی طرح‌های سنتی ایرانی گاهی روی آنها دیده می‌شود.
به طور کلی، این ظروف چه سفالی و چه چینی، نه‌تنها کاربردی‌اند، بلکه بخشی از فرهنگ و هنر ایران را نشان می‌دهند و هنوز هم با وجود ظروف مدرن، طرفداران زیادی دارند.
جواب گفت‌وگو کنید صفحه ۴۶ علوم هفتم
می‌دانید شیشه در اثر ضربه می‌شکند. درباره اینکه چگونه خمیر شیشه‌ای را به شکل‌های مختلف درمی‌آورند در کلاس گفت و گو کنید.
پاسخ:
مهم‌ترین وسیله شیشه‌گری لوله‌ای به طول ۱۰۰ الی ۱۲۰ سانتی‌متر از فولاد یا آلیاژی مخصوص است که به آن دُم گفته می‌شود. این لوله تو خالی است و برای برداشتن شیشه از داخل کوره مورد استفاده قرار می‌گیرد. طرز استفاده چنین است که شیشه‌گران آن را به داخل شیشه مذاب فرو می‌برند و کمی آن را می‌چرخانند، بعد از برداشتن مقدار کمی از شیشه مذاب در لوله می‌دمند. به این ترتیب گوی کوچکی به نام گوی اول به دست می‌آید، بعد از سرد شدن این گوی، مجدداً دم را به داخل شیشه مذاب فرو برده و شیشه لازم را برای ساخت وسیله مورد نظر بر می‌دارند. برای تراش دادن این گونه وسایل از سنگ‌های مخصوصی که درجه سختی آنها بیشتر از شیشه است استفاده می‌کنند و بعد آنها را صیقل داده، تا تنوع لازم به دست آید.
جواب فعالیت صفحه ۴۶ علوم هفتم
نمودار زیر زمان تقریبی پیش‌بینی شده (برحسب سال) برای پایان یافتن اندوخته‌های شناخته شده از چند ماده را نشان می‌دهد. درباره داده‌های این نمودار در کلاس گفت و گو کنید.
پاسخ:
با توجه به نمودار زیر از بین مواد داده شده، زمان پیش‌بینی شده برای مصرف طلا خیلی کمتر از بقیه مواد است و این عامل خود سبب گران بها بودن آن شده است.
زمان‌های پیش‌بینی شده برای مصرف این اندوخته‌های شناخته شده به دو عامل بستگی دارد:
میزان تقاضا برای مصرف ماده و میزان پیش‌بینی شده برای مصرف اندوخته‌های شناخته شده از آن کمتر خواهد بود.
جواب فکر کنید صفحه ۴۷ علوم هفتم
برای محافظت از منابع طبیعی سه راه پیشنهاد شده است که عبارت‌اند از: «کاهش مصرف، بازیافت، مصرف دوباره»
نمودار زیر، کدام یک از راه‌های بالا را برای حفظ منابع آهن نشان می‌دهد؟ پاسخ خود را توضیح دهید.
پاسخ اول:
۱- کاهش مصرف (موادی مثل: پاکت‌ها، پلاستیک و پروفایل‌ها، ستون‌های بتنی که باعث کاهش مصرف می‌شود)
۲- بازیافت (جمع‌آوری آهن و شیشه و مجدداً از آنها بعد از مراحل ذوب دوباره استفاده کنیم.)
۳- مصرف دوباره (در تهیه بعضی از ابزارها)
پاسخ دوم:
توضیح سه راه برای حفظ منابع آهن
کاهش مصرف (Reduce):
این روش به معنای کم کردن استفاده از منابع اولیه است. برای آهن، کاهش مصرف می‌تواند شامل استفاده کمتر از محصولات آهنی جدید یا طراحی محصولاتی باشد که به آهن کمتری نیاز دارند. مثلاً اگر در ساخت یک ماشین از آلیاژهای سبک‌تر مثل آلومینیوم به جای فولاد (که از آهن ساخته می‌شود) استفاده شود، مصرف آهن کاهش می‌یابد.
بازیافت (Recycle):
بازیافت یعنی جمع‌آوری محصولات آهنی استفاده‌شده (مثل ضایعات فلزی، ماشین‌های قدیمی یا قوطی‌های فلزی) و ذوب کردن آنها برای تولید آهن یا فولاد جدید. این روش باعث می‌شود نیاز به استخراج سنگ آهن از معادن کمتر شود و منابع طبیعی حفظ شوند. مثلاً بازیافت فولاد در صنایع خودرو‌سازی یا ساختمانی بسیار رایج است.
مصرف دوباره (Reuse):
مصرف دوباره یعنی استفاده مجدد از محصولات آهنی بدون اینکه نیاز به بازیافت یا تغییر شکل داشته باشند. مثلاً استفاده دوباره از ریل‌های راه‌آهن قدیمی در پروژه‌های دیگر یا استفاده از قطعات آهنی یک ماشین قدیمی در ماشین دیگر. این روش هم باعث صرفه‌جویی در منابع می‌شود، چون از تولید آهن جدید جلوگیری می‌کند.
جواب گفت و گو کنید صفحه ۴۷ علوم هفتم
هر یک از عبارت‌های داده شده به یکی از روش‌های محافظت از منابع طبیعی و محیط زیست اشاره می‌کند. درباره اینکه هر عبارت بیانگر کدام روش است در کلاس گفت و گو کنید.
الف) ظرف‌های شیشه‌ای سس، ترشی و … را می‌توان شست و حبوبات را داخل آنها نگهداری کرد.
پاسخ: مصرف دوباره
ب) برای خرید میوه با خود زنبیل یا کیسه پارچه‌ای می‌بریم.
پاسخ: کاهش مصرف
پ) قوطی‌ها و ظرف‌های فلزی خراب را در کارخانه پس از ذوب کردن به حالت شمش در می‌آورند.
پاسخ: بازیافت
سخن پایانی
اگر سوالی درباره جواب درس ۵ علوم پایه هفتم متوسطه اول با موضوع درس««از معدن تا خانه»» دارید آن را از قسمت نظرات بپرسید. تیم معلمان ما در اولین فرصت شما را راهنمایی می‌کنند.
✅ جواب درس چهارم علوم هفتم
📝 نمونه سوالات پایه هفتم متوسطه اول
توجه: دانش‌آموزان عزیز شما می‌توانید برای دسترسی آسان‌تر به مطالب درسی عبارت «سوییتی بلاگ» را در انتهای مطلب مورد نظر خود سرچ(جست و جو) کنید.
نظرات کاربران